HARİTA BİLGİSİ
Harita Bilgisi Genel Kavramlar
Harita Nedir: Yer yüzünün bütününün ve ya bir kısmının, kuş bakışı görüntüsünün belirli bir ölçek oranında küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmış haline harita denir.
Ölçek Nedir: Gerçek bir alan,düzlem üzerine aktarılırken kullanılan küçültme oranına ölçek denir.
Bir Çizime Harita Denilebilmesi İçin Neler Gereklidir?
Burada sıralama öncelik sırasına göre yapılmıştır.
Haritanın kullanılış amacı ve Haritanın Başlığı: Hazırlanacak haritanın ne için hazırlandığı yani konusu önceden belirlenir. ( Türkiye Fiziki Haritası, İstanbul Şehir İçi Yol Haritası...vb)
Ölçek: Gerçek görüntüyü bir düzleme aktaracağınız için ikinci koşul ölçek belirlemesidir. Ölçek haritada görmek istediğiniz ayrıntıya veya haritasını yapacağınız alanın büyüklüğüne göre belirlenir.
Kuzey oku veya koordinat sistemleri: Kuzey oku veya koordinat sistemlerine ait işaretler (paralel ve meridyenler) bulunmalıdır.
Lejant: Harita üzerinde kullanılan şekillerin ne anlama geldiğinin gösteren işaret kutusunun adıdır.
Projeksiyon Nedir?
Dünya bir düzlem olmayıp küresel bir şekle sahip olduğu için bu küresel şeklin düzlem üzerine aktarılmasında çeşitli problemler ortaya çıkmaktadır. Kağıda aktarma aşamasında çıkan problemleri ortadan kaldıra bilmek veya en aza indirebilmek için çeşitli haritalama teknikleri geliştirilmiştir. Bunlara projeksiyon yöntemleri denir.
Belli Başlı Projeksiyon Yöntemler
Silindirik Projeksiyon (Merkator Projeksiyonu):
Dünyayı bir silindirle sarıp bu silindir üzerine görüntüyü aldıktan sonra, silindirin eksen hizasında kesilip bir düzlem haline getirilmesi şeklinde uygulanan projeksiyonlardır. Bu yöntem daha çok ekvator ve çevresinin haritasının yapılmasında kullanılır.
Konik Projeksiyon:
Dünyayı kutup noktalarından bir koni ile sarıp bunun açılarak bir düzlem haline getirilmesi şeklinde uygulanan projeksiyonlardır. Bu yöntemde koni şeklindeki kağıt orta enlemlerde yer küreye temas ettiği için burada alanda bir bozulma meydana gelmezken, kutuplar ve ekvator çevresinde alan ve uzunluklarda bozulmalar görülmektedir. Bu yöntem daha çok atlasların hazırlanmasında tercih edilmektedir.
Düzlem (Zenital veya Azimutal) Projeksiyon:
Bu projeksiyon yönteminde düzlem dünyanın herhangi bi yerine temas ettirilerek yapılır. Ancak bu yöntem daha çok, iyi sonuç verdiği için, kutuplar çevresinin haritasının hazırlanmasında kullanılır.
Haritaların Sınıflandırılması
1. Ölçeklerine Göre Haritalar
Planlar: Ölçeği 1/20.000’den büyük olanlar.
Büyük Ölçekli Haritalar:Ölçeği1/20.000 – 1/200.000 arası olanlar.
Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200.000 – 1/500.000 arası olanlar
Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000 den küçük olanlar.
Uyarı: Harita ölçeklerinde büyüklük – küçüklük kavramları haritaların ayrıntıyı gösterebilme gücüyle ilişkilidir.
2. Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar
Fiziki Haritalar: Yeryüzü şekillerinin gösterildiği haritalardır.
Beşeri Haritalar: Nüfus ve yerleşme haritaları bu gruba giren haritalardır.
Ekonomik Haritalar: Yol haritaları, tarım, maden, enerji kaynaklarının gösterildiği haritalardır.
Siyasi Haritalar: Köy, ilçe, il, ülke sınırlarının gösteren haritalardır. Yani idari bölünüş haritalarıdır.
Özel Amaçlı Haritalar: Herhangi bir konu için özel kullanım amacıyla hazırlanmış haritalardır. Depremsellik haritaları...vb
Plan ve Krokiler Arasındaki Farklar
Planlar ve krokiler kuşbakışı görüntü içermelerine karşılık, yalnızca planların çiziminde ölçek kullanılır.Plan bir haritadır – Kroki bir alanın kuşbakışı görüntüsünün bir taslağıdır.
Plan hazırlanmasında tüm harita yapım tekniği kullanılırken, krokiler için yalnızca kağıt, kalem yeterlidir.
Haritalarda Küçültme Oranı (Ölçekler)
Kesir Ölçek: 1/ 500.000 veya _____ 1______
1000.000
şeklinde gösterilen ölçeklerdir. Burada ölçeğin payı, harita üzerindeki bir santimetreyi ifade etmektedir. Ölçeğin paydası ise harita üzerindeki bir santimetrenin gerçekte kaç cm’ye eş değer olduğunu gösterir. Birinci ölçeğe göre, 1 cm gerçekte 500.000cm ye yani 5km’ye denktir. İkinci ölçekte ise harita üzerinde bir santimetre, gerçekte 10km ye denktir.
Çizgi ( Çizik ) Ölçek:
veyaşeklinde gösterilen ölçeklerdir. Birinci ölçekte harita üzerindeki 1cm'nin gerçekte 1km ye denk olduğu gösterilmektedir.
İkinci ölçekte ise 6 tane çentik vardır ve tüm çentiklerin toplam uzunluğu 10cm dir. Böyle bir ölçekte 1cm'nin gerçekte kaç km ye denk olduğunu bulmak için;Önce ölçeğin başındaki ve sonundaki rakamlar toplanır. 25+5=30
İkinci aşama bu toplamın, toplam çentik uzunluğuna bölünmesidir. 30 / 10 = 3km
En son yapılan bu işlem bize ikinci ölçeğimize göre haritada 1cm uzunluğun gerçekte 3km uzunluğa denk olduğunu verecektir. Yani aslında ölçek 1/300.000 kesrine denktir.
Gerçek Uzaklık Hesaplamaları
Kısaltmalar.
GU: Gerçek uzaklık
HU: Harita üzerindeki uzaklık
ÖP: Ölçeğin paydası
Not: Formül haline getirirken km ile cm değerlerinin birbirine dönüştürülmeden işlem yapılabilmesindeki neden formülün eşitliği değil denkliği hesaplamakta kullanılmasıdır. Yani aslında burada yapılan hesap oran hesabıdır.
Formülün hafızada kalmasını kolaylaştırmak için aşağıdaki metot kullanılabilir.
GU: Gerçek uzaklık
HU: Harita üzerindeki uzaklık
ÖP: Ölçeğin paydası
Not: Formül haline getirirken km ile cm değerlerinin birbirine dönüştürülmeden işlem yapılabilmesindeki neden formülün eşitliği değil denkliği hesaplamakta kullanılmasıdır. Yani aslında burada yapılan hesap oran hesabıdır.
Formülün hafızada kalmasını kolaylaştırmak için aşağıdaki metot kullanılabilir.
Soruda sizden ne isteniyorsa onun üzerinin parmağınızla kapatarak formülünüzü şekil üzerinde oluşturabilirsiniz.
SİZDEN GERÇEK UZAKLIK İSTENİYOR İSE
GU Gerçek uzaklığın üstünü kapattığınızda HUxÖP
HU Harita uzaklığı isteniyorsa GU
ÖP
ÖP Ölçeğin paydası isteniyorsa GU
ÖRNEK SORULAR
Profil Çıkarma
HU
NOT: Ölçeğin paydasını işlem sonunda cm'çevirmelisiniz.
Gerçek Alan Hesaplamaları
Ölçeklerin Kıyaslanması
Yukarıdaki iki haritanın karşılaştırılması:
1. Birinci haritanın ölçeği ikinci haritanın ölçeğinden daha büyüktür.
2. Birinci harita kağıt üzerinde daha fazla alan kaplar.
3. Birinci harita ikinci haritaya göre daha fazla ayrıntı gösterir.
4. İkinci haritanın küçültme oranı birinciden daha fazladır.
Uyarı: Küçük ölçekler daha geniş alanların haritasını yapmak için kullanılır.
Yer Şekillerini Gösterme Metotları
1. Kabartma Metodu : Herhangi bir alana ait yer şekillerinin ölçek kullanılarak hazırlanmış modelidir denilebilir. Daha çok alçıyla hazırlanırlar. Yapılışı ve taşınması güç haritalardır.
2. Gölgelendirme Metodu: Bu haritalarda eğimin fazla olduğu yerler siyah ve ya grinin tonlarıyla gösterilirken, eğimin az olduğu yerler beyazla gösterilir.
3. Tarama Metodu: Tarama metoduyla hazırlanmış haritalarda eğimin fazla olduğu yerlerde kısa, kalın ve sık çizgiler kullanılırken, eğimin az olduğu yerlerde uzun,ince ve seyrek çizgiler kullanılır.
4. Renklendirme Metodu: renklendirme metodunda farklı yükselti basamakları farklı renkler ve tonlarıyla gösterilir.
0 – 200 m arası koyu yeşil
200 – 500m arası açık yeşil
500 – 1000m arası sarı
1000 – 1500m arası turuncu
1500m nin üzeri açıktan koyu tanlarına giden kahverengi tonlarıyla
Not: Türkiye gibi orta enlemler için 3500m üzeri beyaz (Daimi kar seviyesi) olarak gösterilir.
5. İzohips (eşyükselti) Metodu: Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikte yer alan noktaların birleştirilmesiyle elde edilmiş, iç içe kapalı eğrilere izohips denir. İzohips yöntemiyle hazırlanmış haritalara izohips haritası denir.
Eküdistans Nedir? Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküdistans denir.
Eküdistans Aralığı Nedir? Art arda gelen iki izohips eğrisi arasında kalan, üzerinden izohips geçirilmemiş boş alana Eküdistans aralığı denir.
İzohipslerin Özellikleri
Birbirini takip eden tüm izohips eğrileri arasında yükselti farkı ( eküdistans) o harita üzerinde her yerde aynıdır.
İç içe kapalı eğrilerdir.
Aynı izohips eğrisi üzerindeki tüm noktalar aynı yüksekliği gösterirler.
Yer şekillerinin yükseltisinin ve şeklini ( morfolojisini) gösterir.
Farklı yükseklik basamaklarını temsil ettikleri için birbirlerini kesmezler.
İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını gösterir.
İzohipslerin üst üste gelmiş gibi gözüktüğü yerler diklikleri (eğim kırıklıkları) gösterir.
Birbirini çevrelemeyen komşu izohipslerin yükseltisi aynıdır.
Profil yerşekillerinin yandan görünüşüdür. İzohips yöntemiyle çizilmiş haritalarında profil çıkarmak mümkündür. Bunun için profili çizilecek yer şeklinin üzerinde bir kesit belirlenir.
PROFİL ÖRNEĞİ
