COĞRAFİ KONUM (ÖZEL KONUM)

ÖZEL KONUM NEDİR

Her hangi ülke veya bölgenin:

Denizlere ve göllere

Kıtalara

Ulaşım güzergahlarına

Dağ kuşaklarına

Yer altı zenginliklerine

Başka ülke veya bölgelere

Deprem kuşaklarına

göre konumu özel konum olarak ifade edilmektedir. Buna göre

·     Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili bir yarım ada ülkesidir.

·     Türkiye Asya ve Avrupa kıtaları arasında önemli bir kara yolu güzergahıdır.

·     Çanakkale ve İstanbul boğazları önemli su  yolları konumundadır.

·     Türkiye Alp-Himalaya kıvrım sistemi üzerinde yer alan dağlık bir ülkedir.

Not:  Bu nedenle Ülkemizde aynı anda dört mevsim özellikleri bir arada görülmektedir.

·     Türkiye Orta Doğu ülkeleri arasında önemli bir jeopolitik konuma sahiptir.

·     Türkiye Hazar ve Orta Doğu petrol havzalarına yakın bir ülkedir.

·     Türkiye’de yükselti batıdan doğuya doğru artmaktadır.

Not:  Bu nedenle; ü  Ülkenin batısında aynı tür tarım ürünleri doğusuna göre daha önce olgunlaşmaktadır. ü  Ülkede batıdan doğuya doğru gidildikçe yıllık ortalama sıcaklıklar azalmakta, yıllık sıcaklık farkları artmaktadır.

·  Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar denizin ılımanlaştırıcı etkisinin iç kesimlere sokulmasına önler. Bu da ülkenin iç kesimlerinde yağışın az olmasına neden olmuştur.

·    Türkiye’nin dağlık olası ve etrafının denizlerle çevrili olması iklim çeşitliliğine ve aynı anda farklı mevsimlerin yaşanmasına yol açmıştır.

·    İklim çeşitliliği toprak, doğal bitki örtüsü, tarım ürünü, yerleşme ve ekonomik faaliyet çeşitliliğini de beraberinde getirmiştir.

·   Türkiye dünyanın en aktif fay hatlarından ikisinin birleştiği alan üzerinde yer  alır. Bu nedenle ülkemiz bir deprem bölgesidir.

COĞRAFİ KONUM (MATEMATİK KONUM)

COĞRAFİ KONUM NEDİR

Dünya üzerinde herhangi bir alanın matematik ve özel konumuna o alanın coğrafi konumu denir.

MATEMATİK KONUM NEDİR

Dünya üzerindeki bir nokta veya alanın enlem ve boylam derecelerine o nokta veya alanın matematik konumu denir.  Buna göre:

·         Türkiye Kuzey yarım kürede yer alan bir Orta Kuşak (Ilıman Kuşak) ülkesidir.

Not: Bu nedenle ülkemizde yıl içerisinde dört mevsim belirgin olarak yaşanır.

·         Türkiye 36⁰ – 42⁰ Kuzey enlemleri ile 26⁰-45⁰ doğu boylamları arasında yer alır.

Türkiye’nin en kuzeyi: Sinop İnce Burun enlemi: 42⁰ 06^\ kuzey.

Türkiye’nin en güneyi: Hatay Beysun Köyü enlemi: 35⁰ 31^\ kuzey.

Türkiye’nin en doğusu: Türk – İran – Ermenistan Sınırı ( Iğdır )boylamı:         44⁰ 48^\ doğu.

Türkiye’nin en batısı: Gökçeada’nın batısında Avlaka Burnu boylamı :           25⁰ 40^\ doğu.

·       Türkiye’nin en doğusu ve en batısı arasında 19 boylam vardır. Meridyenler arasında 4 er dakika zaman farkı olduğuna göre, ülkemizin doğusu ve batısı arasında 19x4=76^\ zaman farkı vardır.

·       Türkiye 2.ve 3. Saat dilimleri arasında yer alır. Yaz aylarında 3. (45⁰ Doğu), kış aylarında 2. ( 30⁰ Doğu) , saat dilimlerini kullanır.

·       Türkiye’nin en güneyi ve en kuzeyi arasında 6 enlem fark vardır. Birbirini takip eden iki paralel arasında dünyanın her tarafında 111km mesafe olduğuna göre, ülkemizin kuzeyi ve güneyi arasında 111x6=666 km kuş uçuşu mesafe vardır.

·       Ülkemiz dönenceler dışında bulunduğu için yıl içinde güneş ışınlarını hiçbir zaman dik açıyla almaz.


·       Ülkemizde cisimlerin gölge yönü her zaman kuzeyi gösterir.

·       Türkiye’de dağların güney yamaçları daima kuzey yamaçlarından daha fazla ısınır.

·       Türkiye’ye  güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır, kuzeyden esen rüzgarlar düşürür.

·       Ülkemizde sıcaklıklar  güneyden kuzeye doğru düşer. 


·       Ülkemizde çizgisel hız güneyden kuzeye doğru gidildikçe azalır.


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe alacakaranlık süresi artar.


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe yerçekimi artar.


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe paralellerin boyları ve çapları azalır.


·       Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe meridyenler arasındaki mesafe azalır


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe tarım üst, yerleşme üst, daimi kar sınırı alçalır.

DÜNYANIN YILLIK HAREKETI

Dünyanın Yıllık Hareketi ( Dünyanın Güneş Etrafındaki Hareketi)

Dünyanın güneş etrafındaki bir tam dönüşüne dünyanın yıllık hareketi denir. Dünya yıllık hareketini güneş etrafında bir yörünge üzerinde gerçekleştirir.

Yörünge nedir?

 Dünyanın güneş etrafında dönerken izlediği yola dünyanın yörüngesi denir.

Eliptik ( Yörünge düzlemi) Nedir?
Dünyanın yörüngesi bir çember şeklindedir. Bu yörüngeyi bir daire olarak düşünürsek, ortaya bir düzlem çıkacaktır. İşte bu düzleme yörünge düzlemi veya ekliptik denir.



Eksen eğikliği nedir?

Dünya yörünge üzerinde hareket ederken kendi çevresinde (Eksen hareketi) dönmesinin de etkisiyle bir salınım hareketi yapar. Bu salınım hareketi eksen ile yörünge düzlemi arasındaki açının değişmesine neden olur buna eksen eğikliği denir.

EKSEN EĞİKLİĞİNİN SONUÇLARI

Yer ekseni ile yörünge düzlemi arasındaki açı (66 derece 33 dakika) veya ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi (ekliptik) arasındaki açı (23 derece 27 dakika ) nedeniyle;

1. Mevsimlerin oluşmaktadır.
2. Kuzey ve güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
3. Matematik iklim kuşakları  olmuştur.
4. Dönenceler ve kutup daireleri oluşur.
5. Yıl içinde sıcaklık farkları oluşur.
6. Yıl içinde okyanus ve kıtaların farklı ısınmalarına bağlı olarak Muson rüzgarları oluşur. 
7. Yıl içinde gece-gündüz süreleri değişir.
8. Aydınlanma çemberi yer değiştirir. 
9. Sabit bir noktaya yıl içinde güneş ışınlarının geliş açıları değişir.
10. Yıl içinde cisimlerin gölge boyları değişir. 
11. Yıl içinde sabit bir nokta için güneşin doğduğu ve battığı yerler değişir.
12. Yıl içinde güneşin ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği değişir. 
13. Kutup noktalarında 6 ay gece, 6 ay gündüz yaşanır.
14. Yıl içinde 90 derece açıyla düşen güneş ışınlarının 23 derece 27 dakika  kuzey ve güney enlemleri arasında hareket etmesine neden olmaktadır.

Yer ekseni eğik olmasaydı yukarıda verilen durumlar oluşmayacaktı.

DÜNYANIN GÜNEŞ KARŞISINDAKİ ÖZEL KONUMLARI



Yıllık hareketi sırasında dünya güneşe göre çeşitli konumlara gelmektedir. Ekinoks dönemlerinde ekvator ve yörünge düzlemi çakışırken, Yaz solistisi (21 Haziran) ve kış solistisi (21 Aralık)  dönemlerinde birbirlerine 23 derece 27 dakika‘lık açı yapmaktadırlar.

21 MART DURUMU

Bu tarihte ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi çakışmaktadır. Gece – gündüz eşitliği yaşanan bu tarihe ve 23 Eylül tarihine Ekinoks (gece-gündüz eşitliği) dönemleri denmektedir. Sonuçları:

1. Güneş ışınları ekvator üzerine dik açıyla düşmektedir.
2. Dünyanın her tarafında gece – gündüz süreleri 12 şer saattir.
3. 21 Mart kuzey yarım küre için ilk baharın başlangıcı, Güney yarım küre için Sonbaharın başlangıcıdır.
4. Kuzey kutup dairesinin 6 aylık gündüzünün başlangıcıdır.
5. Bu tarihten hemen sonra 90 derece açıyla düşen güneş ışını Yengeç dönencesine doğru hareket eder.
6. Her iki yarım kürede, aynı boylam üzerinde ve ekvatora eşit uzaklıktaki noktalar öğlen güneş ışınlarını aynı açılarla alırlar. Böyle iki noktaya dikilecek aynı uzunluktaki cisimlerin gölge boyları da eşit olur.
7. Her iki kutup noktası da güneş ışınını görür.
8. Aydınlanma çemberi kutuplardan geçmektedir.

21 HAZİRAN DURUMU

1. Bu tarihe yaz solistisi veya yaz gün dönümü de denmektedir.
2. Güneş ışınları öğlen vakti Yengeç Dönencesine dik açıyla düşmektedir.
3. Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer.
4. Kuzey kutup dairesinin içi bu tarihte tamamen aydınlıktır.
5. Kuzey yarım küredeki tüm alanlarda en uzun gündüz en kısa gece yaşanmaktadır.
6. Güney yarım küredeki tüm alanlarda en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
7. Kuzey yarım küre için yaz mevsiminin başlangıcı, güney yarım küre için kış başlangıcıdır.
8. Bu tarihte Yengeç dönencesinden kuzeye doğru gidecek bir gözlemci gündüz süresinin uzadığını, gece süresinin kısaldığını gözlemleyecektir.
9. Bu tarihte sıcak ve ılıman kuşaklar kuzeye doğru kayarlar.
10. 21 Haziran tarihinde Yengeç dönencesinde öğlen vakti cisimlerin gölgesi oluşmamaktadır.
11. Bu tarihten hemen sonra Ekvator düzlemi ve yörünge düzlemi arasındaki açı tekrar daralacak ve 23 Eylül tarihinde tekrar çakışacaktır.

23 EYLÜL DURUMU

1. Ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi yine çakışmıştır.
2. Güneş ışınları bu tarihte öğlen vakti Ekvatora dik açıyla düşmektedir.
3. Ekvator üzerinde öğlen vakti cisimlerin gölgeleri oluşmaz.
4. Her iki kutup noktası da güneş ışını görür.
5. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçmektedir. Bu tarihten hemen sonra kuzey kutup noktasının 6 aylık gecesi, güney kutup noktasının da 6 aylık gündüzü başlamıştır.
6. Dünyanın her tarafında bu tarihte gece ve gündüzler 12 şer saat yaşanır.
7. Kuzey yarım küre için sonbahar, güney yarım küre için ilk baharın başlangıcıdır.
8. Bu tarihten hemen sonra 90 derece açıyla düşen güneş ışını oğlak dönencesine doğru hareket etmeye başlar ve 21 Aralık tarihinde Oğlak Dönencesi’ne varır.

21 ARALIK DURUMU

1. Bu tarihe kış solistisi veya kış gün dönümü de denmektedir.
2. Güneş ışını öğlen vakti Oğlak Dönencesine dik açıyla düşer.
3. Güneş ışını 21 Haziran durumunda da olduğu gibi bu tarihte Ekvator’a yıl boyunca gelebileceği en küçük açılarla ulaşır.
4. Aydınlanma çemberi yine kutup dairelerinden teğet geçmektedir.
5. Kuzey kutup dairesi içinde kalan tüm alanlarda gece yaşanmakta iken, güney kutup dairesi içindeki tüm alanlarda gündüz yaşanmaktadır.
6. Kuzey yarım kürede yer alan tüm alanlar en uzun gece en kısa gündüzünü yaşamakta iken, güney kutup dairesi içindeki alanlar en uzun gündüzü, en kısa geceyi yaşamaktadır.
7. Bu tarihte Oğlak Dönencesinden güneye gidecek olan bir gözlemci gündüz sürelerinin uzadığını, gece sürelerinin kısaldığını görecektir.
8. 21 Aralık tarihinde oğlak dönencesinde cisimlerin gölgeleri oluşmaz.

Periyel (Gün beri / 3 Ocak ) – Afel ( Gün öte / 4 Temmuz) Dönemleri

Dünya güneşin etrafındaki hareketini elips şeklindeki bir yörüngede tamamlar. Bu elips şeklindeki yörüngeye bağlı olarak dünya güneşe bazen yaklaşır bazen uzaklaşır. İşte bu yaklaşma ve uzaklaşma hareketlerine bağlı olarak günberi (perihel),günöte (afel) dediğimiz durumlar meydana gelir. Fakat bu durum dünya sıcaklıklarında çok az miktarda değişikliğe neden olmaktadır; çünkü dünyadaki sıcaklıkları etkileyen temel faktör güneş ışınlarının düşme açısıdır. Eğer bu durum dünya sıcaklıklarının değişmesine neden olsaydı kuzey yarımküre dünyanın güneşe en yakın olduğu 3 Ocak durumunda kış mevsimini değil,yaz mevsimini yaşardı.

3 OCAK (GÜN BERİ) DURUMU
Dünya bu tarihte güneşe en yakın konumundadır. Dünya Güneşin karşısında bu konumdayken güneşin yaydığı çekim etkisine daha çok maruz kalır. . Bu nedenle dünya bu konumda iken yörünge hareketi de hızlanır. 3 Ocak tarihinde yörünge hareketi hızlandığı için Şubat ayları 30 veya 31 gün değil 28 gün sürer.

4 TEMMUZ (GÜN ÖTE)DURUMU
Bu tarihte dünya yörüngesi üzerinde güneşe en uzak konumdadır. Dünyanın güneşe uzak olması güneşin yaydığı çekim etkisine daha az maruz kalmasına sebep olur. Dünya bu tarihte güneşin çekim kuvvetinden daha az etkilendiği için yörüngesi üzerinde hızı azalır. Bu nedenle 21 Eylül’de gerçekleşmesi gereken Ekinoks durumu 23 Eylülde gerçekleşir.

DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ VE SONUÇLARI

DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ VE SONUÇLARI

Kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. Dünya tam bir turluk dönüşünü  24 saatte tamamlar. Dünyanın kendi ekseni etrafında olan bu hareketine eksen hareketi denir. Bu hareket sırasında dünyanın güneşe dönük yüzü gündüzü, diğer tarafı ise geceyi yaşar. 

Dünyanın Günlük Hareketinin Sonuçları Nelerdir

• Dünyanın küresel şeklinden ötürü bir yüzü aydınlık diğer tarafı karanlıktır. Gece - gündüz oluşumu ve gece-gündüzün birbirini takip etmesi dünyanın günlük hareketi ile ilgili bir durumdur.
• Gün içinde güneş ışınlarının yere değme açısı değişir.
• Yerel saat farkları oluşur.
• Gün içinde gölge boylarının sürekli olarak değişir.
• Gün içinde güneşin ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği sürekli olarak değişir.
• Gece ve gündüz arasında günlük sıcaklık farkları oluşur.
• Günlük sıcaklık farkları özellikle çöllerde aşırı ısınıp soğumaya bağlı olarak mekanik çözülmeye neden olur.
• Günlük yerel rüzgarlar oluşur. (Meltemler)

• Coriolis (koriyolis) kuvvet oluşur.
• 30⁰-60⁰ enlemleri üzerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
• Sürekli rüzgarlarda sapmaların meydana gelir.
• Okyanus akıntılarında sapmalar meydana gelir.

Coriolis kuvvet Nedir

Dünya kendi ekseni etrafında dönerken meydana gelen merkez kaç kuvveti ve yer çekiminin etkisiyle oluşan kuvvettir. ,

Coriolis kuvvet;

Sürekli rüzgarlarda sapmalara 

Okyanus akıntılarında sapma ve halkalanmalara

Dinamik basınç merkezlerinin oluşumuna

30 derece enlemlerinde sıcak çöllerin oluşumuna neden olur.