ATMOSFERİN KATMANLARI

ATMOSFERİN KATMANLARI

Atmosfer katmanlarının farklı isimlerle anılmasının nedeni katman sınıflandırmasının bazı kaynaklarda sıcaklık bazı kaynaklarda ise yoğunluklarına göre yapılmış olmasıdır. 

TROPOSFER

1. Atmosferin en alt katmanıdır. 
2. Atmosferdeki gazların büyük bir kısmı bu katmanda yer alır. 
3. Ekvator üzerinde yüksekliği 16 km iken orta enlemlerde 8 km, kutuplarda 6 km yüksekliğe sahiptir. 
4. Atmosfer içerisinde yer alan nemin tamamı bu katman içinde yer aldığı için tüm iklim olayları bu katmanda görülür.
5. Dikey (ısınan hava yükselir) ve yatay (rüzgarlar) hava hareketleri görülür. 
6. Troposfer daha çok yerden yansıyan ısı ışınlarıyla (ışıma yoluyla) ısındığı için troposfer içinde yerden yukarıya doğru çıkıldıkça sıcaklıklar her 100 m’de 0,5⁰C düşer. 

Işıma: Atmosferi geçen güneş ışınları yer yüzüne ulaşır ve yer yüzünde bulunan maddeler bu yolla ısınır(potansiyel enerji biriktirirler). Isı maddeler içindeki potansiyel enerjidir. Bu maddelerden çıkan ısı ışınları yere temas eden hava kütlesini ısıtırlar. Yerden ısı ışını yayılmasına ışıma denir. İşte troposfer bu yolla ısındığı için sıcaklık troposferin alt kısımlarında daha fazladır. Troposferde sıcaklıkların yerden yukarı doğru çıkıldıkça her 100m’de 0,5⁰C düşmesinin nedeni bu durumdur. 

STRATOSFER

1. 6-18km’ler ile 30km yükseklikler arasında yer alır. 
2. Yalnızca yatay hava hareketlerinin görüldüğü bir katmandır. 
3. Kutuplarda ortalama sıcaklığı –50⁰C iken, Ekvatorda –80⁰C’dir. 

ŞEMOSFER (KEMOSFER-MEZOSFER)

1. Yerden 25-30km’ler ile 80 km arasın yükseklikte yer alır. 
2. Bu katman gaz moleküllerinin ultraviyole ışınlarının etkisiyle değişmeye başladığı katmandır. 

OZONOSFER

1. Bu Atmosfer katmanı 18km - 45 km yükseklikler arasında yer alır. 
2. Bu katman Oksijenin (O2) ultraviyole ışınlarının etkisiyle Ozon (O3) gazına dönüşmesi sonucu oluşmuştur. Aslında Ozon gazı, Atmosfer içinde değişik yerlerde bulunmakla birlikte en yoğun ve belirgin biçimde bu yükseklikler arasında yer alır. 
3. Bu katman güneşten gelen ultraviyole ışınlarının yere ulaşmasını önler. 
4. Ozon tabakası olmasaydı Dünyaya ulaşacak olan zararlı ultraviyole ışınlarının miktarı bu günkünden 50 kat daha fazla olacaktı. Yani canlı yaşamı olmayacaktı. 

İYONOSFER (TERMOSFER)

1. Yerden 80-90kmler ile 300-325kmler arasında yükseklikte yer alır. 
2. Ultraviyole ışınlarının tutulması nedeniyle aşırı ısınmış bu katmanda gazlar iyonlar halinde bulunur. Gaz moleküllerinin aşırı sıcaklık nedeniyle seyrelmesi anlamına gelir. 
3. Radyo dalgalarını yansıttığı için dünya üzerinde iletişim için önemlidir. 
4. Kutup ışıkları (Aora) bu katmanda oluşur. 

EGZOSFER (MEZOSFER- JEOKRONYUM)

1. Atmosferin en üst katmanıdır ve bu katmandan sonra uzay boşluğuna geçilir. 
2. Burada gazlar yerçekiminden diğer katmanlarda olduğu gibi etkilenmediği için bir uydu gibi dünyanın çevresinde dönerler.

ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ

ATMOSFERİN ÖZELLİKLERİ

Atmosfer nedir?

Dünyamızı çevreleyen gaz kütlesine atmosfer denir. 

          

•       Bu kütle dünyamızın şekliyle aynı özelliği gösterir. Atmosfer (havaküre) dünyanın şekline uygunluk gösteriyorsa geoit şeklinde olacaktır. Bunun üç temel nedeni vardır. 

1. Sıcaklık: Kutuplar çevresi soğuk olduğu için burada gazlar sıkışıp ağırlaşacaklar ve yere doğru çökeceklerdir. Ekvatorda da tam ter durum olacaktır. 
2. Yerçekimi: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe yerçekimi arttığı için kutuplarda atmosfer daha fazla yerçekimine maruz kaldığı için bu alanlarda sıkışacaktır. 
3. Çizgisel Hız: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe çizgisel hız azaldığı için yer küre üzerinde çizgisel hızın en fazla olduğu yer olan ekvator çevresinde Atmosfer daha fazla savrulacaktır. İşte tüm bu etkenler nedeniyle Atmosfer kutuplarda ince, Ekvator çevresinde kalındır. 

• Atmosfer çeşitli gazlardan oluşan bir yapıdır. Bu yapı içerisinde %78 Azot, %21 Oksijen bulunur, karbondioksit'in atmosfer içindeki oranı ise ortalama 3 oranındadır. 

• Atmosferi oluşturan gazların %97'si 27 km’den aşağıda bulunur. Çünkü atmosferde gazlar yerçekiminin etkisiyle özgül ağırlıklarına göre sıralanmıştır. 27 km’nin üzerinde bulunan gazlar daha çok moleküllerine ayrılmış haldedirler ve hafif oldukları için yukarılarda yer alırlar. 
• İklim olayları Atmosferin en alt katı olan Troposfer içerisinde gerçekleşir. Bu durumun nedeni Atmosferde bulunan nemin tamamının bu katmanda bulunmasıdır. 
• Dünya üzerinde canlı yaşamı atmosferimiz sayesinde mümkün olmuştur.
• Güneşten gelen zararlı ışınların tutulmasını sağlar. 
• Dünyaya doğru gelen meteorların yanmasına neden olarak yere düşmesini engeller.
• Dünya üzerinde ısı iletimini sağlayarak hiç güneş ışığı almayan gölgede ya da karanlıkta kalan alanların da ısınmasını sağlar.
• Güneş ışığını dağıtarak (difüzyon) hiç güneş ışığı almayan yerlerin karanlık olmasını engeller. 

HARİTA BİLGİSİ

Harita Bilgisi Genel Kavramlar

Harita Nedir: Yer yüzünün bütününün ve ya bir kısmının, kuş bakışı görüntüsünün belirli bir ölçek oranında küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmış haline harita denir.

Ölçek Nedir: Gerçek bir alan,düzlem üzerine aktarılırken kullanılan küçültme oranına ölçek denir.

Bir Çizime Harita Denilebilmesi İçin Neler Gereklidir?

Burada sıralama öncelik sırasına göre yapılmıştır.

Haritanın kullanılış amacı ve Haritanın Başlığı: Hazırlanacak haritanın ne için hazırlandığı yani konusu önceden belirlenir. ( Türkiye Fiziki Haritası, İstanbul Şehir İçi Yol Haritası...vb)

Ölçek: Gerçek görüntüyü  bir düzleme aktaracağınız için ikinci koşul ölçek belirlemesidir. Ölçek haritada görmek istediğiniz ayrıntıya veya haritasını yapacağınız alanın büyüklüğüne göre belirlenir.

Kuzey oku veya koordinat sistemleri: Kuzey oku veya koordinat sistemlerine  ait işaretler (paralel ve meridyenler) bulunmalıdır.

Lejant: Harita üzerinde kullanılan şekillerin ne anlama geldiğinin gösteren işaret kutusunun adıdır.

Projeksiyon Nedir?

Dünya bir düzlem olmayıp küresel bir şekle sahip olduğu için bu küresel şeklin düzlem üzerine aktarılmasında çeşitli problemler ortaya çıkmaktadır. Kağıda aktarma aşamasında çıkan problemleri ortadan kaldıra bilmek veya en aza indirebilmek için çeşitli haritalama teknikleri geliştirilmiştir. Bunlara projeksiyon yöntemleri denir.

Belli Başlı Projeksiyon Yöntemler

      Silindirik Projeksiyon (Merkator Projeksiyonu):

Dünyayı bir silindirle sarıp bu silindir üzerine görüntüyü aldıktan sonra, silindirin eksen hizasında kesilip bir düzlem haline getirilmesi şeklinde uygulanan projeksiyonlardır. Bu yöntem daha çok ekvator ve çevresinin haritasının yapılmasında kullanılır.

Konik Projeksiyon:

Dünyayı kutup noktalarından bir koni ile sarıp bunun açılarak bir düzlem haline getirilmesi şeklinde uygulanan projeksiyonlardır. Bu yöntemde koni şeklindeki kağıt orta enlemlerde yer küreye temas ettiği için burada alanda bir bozulma meydana gelmezken, kutuplar ve ekvator çevresinde alan ve uzunluklarda bozulmalar görülmektedir. Bu yöntem daha çok atlasların hazırlanmasında tercih edilmektedir.

Düzlem (Zenital veya Azimutal) Projeksiyon:

Bu projeksiyon yönteminde düzlem dünyanın herhangi bi yerine temas ettirilerek yapılır. Ancak bu yöntem daha çok, iyi sonuç verdiği için, kutuplar çevresinin haritasının hazırlanmasında kullanılır.

Haritaların Sınıflandırılması

1.        Ölçeklerine Göre Haritalar

Planlar: Ölçeği 1/20.000’den büyük olanlar.

Büyük Ölçekli Haritalar:Ölçeği1/20.000 – 1/200.000 arası olanlar.

Orta Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/200.000 – 1/500.000 arası olanlar

Küçük Ölçekli Haritalar: Ölçeği 1/500.000 den küçük olanlar.

Uyarı: Harita ölçeklerinde büyüklük – küçüklük kavramları haritaların ayrıntıyı gösterebilme gücüyle ilişkilidir.

2.        Kullanım Amaçlarına Göre Haritalar

Fiziki Haritalar: Yeryüzü şekillerinin gösterildiği haritalardır.

Beşeri Haritalar: Nüfus ve yerleşme haritaları bu gruba giren haritalardır.

Ekonomik Haritalar: Yol haritaları, tarım, maden, enerji kaynaklarının gösterildiği haritalardır. 

Siyasi Haritalar: Köy, ilçe, il, ülke sınırlarının gösteren haritalardır. Yani idari bölünüş haritalarıdır.

Özel Amaçlı Haritalar: Herhangi bir konu için özel kullanım amacıyla hazırlanmış haritalardır. Depremsellik haritaları...vb

Plan ve Krokiler Arasındaki Farklar

Planlar ve krokiler kuşbakışı görüntü içermelerine karşılık, yalnızca planların çiziminde ölçek kullanılır.

Plan bir haritadır – Kroki bir alanın kuşbakışı görüntüsünün bir taslağıdır.

Plan hazırlanmasında tüm harita yapım tekniği kullanılırken, krokiler için yalnızca kağıt, kalem yeterlidir.

Haritalarda Küçültme Oranı (Ölçekler)

Kesir Ölçek: 1/ 500.000 veya  _____ 1______  

                                                            1000.000

şeklinde gösterilen ölçeklerdir. Burada ölçeğin payı, harita üzerindeki bir santimetreyi ifade etmektedir. Ölçeğin paydası ise harita üzerindeki bir santimetrenin gerçekte kaç cm’ye eş değer olduğunu gösterir. Birinci ölçeğe göre, 1 cm gerçekte 500.000cm ye yani 5km’ye denktir. İkinci ölçekte ise harita üzerinde bir santimetre, gerçekte 10km ye  denktir.

Çizgi ( Çizik ) Ölçek: 

veya

şeklinde gösterilen ölçeklerdir. Birinci ölçekte harita üzerindeki 1cm'nin gerçekte 1km ye denk olduğu gösterilmektedir.

 İkinci ölçekte ise 6 tane çentik vardır ve tüm çentiklerin toplam uzunluğu 10cm dir. Böyle bir ölçekte 1cm'nin gerçekte kaç km ye denk olduğunu bulmak için;Önce ölçeğin başındaki ve sonundaki rakamlar toplanır.    25+5=30

İkinci aşama bu toplamın, toplam çentik uzunluğuna bölünmesidir. 30 / 10 = 3km

En son yapılan bu işlem bize ikinci ölçeğimize göre haritada 1cm uzunluğun gerçekte 3km uzunluğa denk olduğunu verecektir. Yani aslında ölçek 1/300.000 kesrine denktir. 

Gerçek Uzaklık Hesaplamaları

Kısaltmalar.
GU: Gerçek uzaklık
HU: Harita üzerindeki uzaklık
ÖP: Ölçeğin paydası
Not: Formül haline getirirken km ile cm değerlerinin birbirine dönüştürülmeden işlem yapılabilmesindeki neden  formülün eşitliği değil denkliği hesaplamakta kullanılmasıdır. Yani aslında burada yapılan hesap oran hesabıdır.

Formülün hafızada kalmasını kolaylaştırmak için aşağıdaki metot kullanılabilir.

Soruda sizden ne isteniyorsa onun üzerinin parmağınızla kapatarak formülünüzü şekil üzerinde oluşturabilirsiniz. 

SİZDEN GERÇEK UZAKLIK İSTENİYOR İSE
GU Gerçek uzaklığın üstünü kapattığınızda HUxÖP

HU Harita uzaklığı isteniyorsa  GU

                                               ÖP

ÖP Ölçeğin paydası isteniyorsa GU

                                                HU

NOT: Ölçeğin paydasını işlem sonunda cm'çevirmelisiniz.

ÖRNEK SORULAR

Gerçek Alan Hesaplamaları

Ölçeklerin Kıyaslanması

             
                                

Yukarıdaki iki haritanın karşılaştırılması:

1.        Birinci haritanın ölçeği ikinci haritanın ölçeğinden  daha büyüktür.

2.        Birinci harita kağıt üzerinde daha fazla alan kaplar.

3.        Birinci harita ikinci haritaya göre daha fazla ayrıntı gösterir.

4.        İkinci haritanın küçültme oranı birinciden daha fazladır.

Uyarı: Küçük ölçekler daha geniş alanların haritasını yapmak için kullanılır.

Yer Şekillerini Gösterme Metotları

1. Kabartma Metodu :  Herhangi bir alana ait yer şekillerinin  ölçek kullanılarak hazırlanmış modelidir denilebilir. Daha çok alçıyla hazırlanırlar. Yapılışı ve taşınması güç haritalardır.

2. Gölgelendirme Metodu: Bu haritalarda eğimin fazla olduğu yerler siyah ve ya grinin tonlarıyla gösterilirken, eğimin az olduğu yerler beyazla gösterilir.

3. Tarama Metodu: Tarama metoduyla hazırlanmış haritalarda eğimin fazla olduğu yerlerde kısa, kalın ve sık çizgiler kullanılırken, eğimin az olduğu yerlerde uzun,ince ve seyrek çizgiler kullanılır.

4. Renklendirme Metodu: renklendirme metodunda farklı yükselti basamakları farklı renkler ve tonlarıyla  gösterilir.

0 – 200 m arası koyu yeşil

200 – 500m arası açık yeşil

500 – 1000m arası sarı

1000 – 1500m arası turuncu

1500m nin üzeri açıktan koyu tanlarına giden kahverengi tonlarıyla

Not: Türkiye gibi orta enlemler için 3500m üzeri beyaz (Daimi kar seviyesi) olarak gösterilir.

5. İzohips (eşyükselti) Metodu: Deniz seviyesinden itibaren aynı yükseklikte yer alan noktaların birleştirilmesiyle elde edilmiş, iç içe kapalı eğrilere izohips denir.  İzohips yöntemiyle hazırlanmış haritalara izohips haritası denir.

Eküdistans Nedir? Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküdistans denir.

Eküdistans Aralığı Nedir? Art arda gelen iki izohips eğrisi arasında kalan, üzerinden izohips geçirilmemiş boş alana Eküdistans aralığı denir.

İzohipslerin Özellikleri

 Birbirini takip eden tüm izohips eğrileri arasında yükselti farkı ( eküdistans) o harita üzerinde her yerde aynıdır.

İç içe kapalı eğrilerdir.

Aynı izohips eğrisi üzerindeki tüm noktalar aynı yüksekliği gösterirler.

Yer şekillerinin yükseltisinin ve şeklini ( morfolojisini) gösterir.

Farklı yükseklik basamaklarını temsil ettikleri için birbirlerini kesmezler.

İzohipslerin sıklaştığı yerler eğimin arttığını gösterir.

İzohipslerin üst üste gelmiş gibi gözüktüğü yerler diklikleri (eğim kırıklıkları) gösterir.

Birbirini çevrelemeyen komşu izohipslerin yükseltisi aynıdır.

Profil Çıkarma

Profil yerşekillerinin yandan görünüşüdür. İzohips yöntemiyle çizilmiş haritalarında profil çıkarmak mümkündür. Bunun için profili çizilecek yer şeklinin üzerinde bir kesit belirlenir.

PROFİL ÖRNEĞİ

İzohipslerde Yükseklik Hesaplamaları

Eğim Hesaplamaları

COĞRAFİ KONUM (ÖZEL KONUM)

ÖZEL KONUM NEDİR

Her hangi ülke veya bölgenin:

Denizlere ve göllere

Kıtalara

Ulaşım güzergahlarına

Dağ kuşaklarına

Yer altı zenginliklerine

Başka ülke veya bölgelere

Deprem kuşaklarına

göre konumu özel konum olarak ifade edilmektedir. Buna göre

·     Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili bir yarım ada ülkesidir.

·     Türkiye Asya ve Avrupa kıtaları arasında önemli bir kara yolu güzergahıdır.

·     Çanakkale ve İstanbul boğazları önemli su  yolları konumundadır.

·     Türkiye Alp-Himalaya kıvrım sistemi üzerinde yer alan dağlık bir ülkedir.

Not:  Bu nedenle Ülkemizde aynı anda dört mevsim özellikleri bir arada görülmektedir.

·     Türkiye Orta Doğu ülkeleri arasında önemli bir jeopolitik konuma sahiptir.

·     Türkiye Hazar ve Orta Doğu petrol havzalarına yakın bir ülkedir.

·     Türkiye’de yükselti batıdan doğuya doğru artmaktadır.

Not:  Bu nedenle; ü  Ülkenin batısında aynı tür tarım ürünleri doğusuna göre daha önce olgunlaşmaktadır. ü  Ülkede batıdan doğuya doğru gidildikçe yıllık ortalama sıcaklıklar azalmakta, yıllık sıcaklık farkları artmaktadır.

·  Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar denizin ılımanlaştırıcı etkisinin iç kesimlere sokulmasına önler. Bu da ülkenin iç kesimlerinde yağışın az olmasına neden olmuştur.

·    Türkiye’nin dağlık olası ve etrafının denizlerle çevrili olması iklim çeşitliliğine ve aynı anda farklı mevsimlerin yaşanmasına yol açmıştır.

·    İklim çeşitliliği toprak, doğal bitki örtüsü, tarım ürünü, yerleşme ve ekonomik faaliyet çeşitliliğini de beraberinde getirmiştir.

·   Türkiye dünyanın en aktif fay hatlarından ikisinin birleştiği alan üzerinde yer  alır. Bu nedenle ülkemiz bir deprem bölgesidir.

COĞRAFİ KONUM (MATEMATİK KONUM)

COĞRAFİ KONUM NEDİR

Dünya üzerinde herhangi bir alanın matematik ve özel konumuna o alanın coğrafi konumu denir.

MATEMATİK KONUM NEDİR

Dünya üzerindeki bir nokta veya alanın enlem ve boylam derecelerine o nokta veya alanın matematik konumu denir.  Buna göre:

·         Türkiye Kuzey yarım kürede yer alan bir Orta Kuşak (Ilıman Kuşak) ülkesidir.

Not: Bu nedenle ülkemizde yıl içerisinde dört mevsim belirgin olarak yaşanır.

·         Türkiye 36⁰ – 42⁰ Kuzey enlemleri ile 26⁰-45⁰ doğu boylamları arasında yer alır.

Türkiye’nin en kuzeyi: Sinop İnce Burun enlemi: 42⁰ 06^\ kuzey.

Türkiye’nin en güneyi: Hatay Beysun Köyü enlemi: 35⁰ 31^\ kuzey.

Türkiye’nin en doğusu: Türk – İran – Ermenistan Sınırı ( Iğdır )boylamı:         44⁰ 48^\ doğu.

Türkiye’nin en batısı: Gökçeada’nın batısında Avlaka Burnu boylamı :           25⁰ 40^\ doğu.

·       Türkiye’nin en doğusu ve en batısı arasında 19 boylam vardır. Meridyenler arasında 4 er dakika zaman farkı olduğuna göre, ülkemizin doğusu ve batısı arasında 19x4=76^\ zaman farkı vardır.

·       Türkiye 2.ve 3. Saat dilimleri arasında yer alır. Yaz aylarında 3. (45⁰ Doğu), kış aylarında 2. ( 30⁰ Doğu) , saat dilimlerini kullanır.

·       Türkiye’nin en güneyi ve en kuzeyi arasında 6 enlem fark vardır. Birbirini takip eden iki paralel arasında dünyanın her tarafında 111km mesafe olduğuna göre, ülkemizin kuzeyi ve güneyi arasında 111x6=666 km kuş uçuşu mesafe vardır.

·       Ülkemiz dönenceler dışında bulunduğu için yıl içinde güneş ışınlarını hiçbir zaman dik açıyla almaz.


·       Ülkemizde cisimlerin gölge yönü her zaman kuzeyi gösterir.

·       Türkiye’de dağların güney yamaçları daima kuzey yamaçlarından daha fazla ısınır.

·       Türkiye’ye  güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı arttırır, kuzeyden esen rüzgarlar düşürür.

·       Ülkemizde sıcaklıklar  güneyden kuzeye doğru düşer. 


·       Ülkemizde çizgisel hız güneyden kuzeye doğru gidildikçe azalır.


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe alacakaranlık süresi artar.


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe yerçekimi artar.


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe paralellerin boyları ve çapları azalır.


·       Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe meridyenler arasındaki mesafe azalır


·    Ülkemizde güneyden kuzeye doğru gidildikçe tarım üst, yerleşme üst, daimi kar sınırı alçalır.

DÜNYANIN YILLIK HAREKETI

Dünyanın Yıllık Hareketi ( Dünyanın Güneş Etrafındaki Hareketi)

Dünyanın güneş etrafındaki bir tam dönüşüne dünyanın yıllık hareketi denir. Dünya yıllık hareketini güneş etrafında bir yörünge üzerinde gerçekleştirir.

Yörünge nedir?

 Dünyanın güneş etrafında dönerken izlediği yola dünyanın yörüngesi denir.

Eliptik ( Yörünge düzlemi) Nedir?
Dünyanın yörüngesi bir çember şeklindedir. Bu yörüngeyi bir daire olarak düşünürsek, ortaya bir düzlem çıkacaktır. İşte bu düzleme yörünge düzlemi veya ekliptik denir.



Eksen eğikliği nedir?

Dünya yörünge üzerinde hareket ederken kendi çevresinde (Eksen hareketi) dönmesinin de etkisiyle bir salınım hareketi yapar. Bu salınım hareketi eksen ile yörünge düzlemi arasındaki açının değişmesine neden olur buna eksen eğikliği denir.

EKSEN EĞİKLİĞİNİN SONUÇLARI

Yer ekseni ile yörünge düzlemi arasındaki açı (66 derece 33 dakika) veya ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi (ekliptik) arasındaki açı (23 derece 27 dakika ) nedeniyle;

1. Mevsimlerin oluşmaktadır.
2. Kuzey ve güney yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır.
3. Matematik iklim kuşakları  olmuştur.
4. Dönenceler ve kutup daireleri oluşur.
5. Yıl içinde sıcaklık farkları oluşur.
6. Yıl içinde okyanus ve kıtaların farklı ısınmalarına bağlı olarak Muson rüzgarları oluşur. 
7. Yıl içinde gece-gündüz süreleri değişir.
8. Aydınlanma çemberi yer değiştirir. 
9. Sabit bir noktaya yıl içinde güneş ışınlarının geliş açıları değişir.
10. Yıl içinde cisimlerin gölge boyları değişir. 
11. Yıl içinde sabit bir nokta için güneşin doğduğu ve battığı yerler değişir.
12. Yıl içinde güneşin ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği değişir. 
13. Kutup noktalarında 6 ay gece, 6 ay gündüz yaşanır.
14. Yıl içinde 90 derece açıyla düşen güneş ışınlarının 23 derece 27 dakika  kuzey ve güney enlemleri arasında hareket etmesine neden olmaktadır.

Yer ekseni eğik olmasaydı yukarıda verilen durumlar oluşmayacaktı.

DÜNYANIN GÜNEŞ KARŞISINDAKİ ÖZEL KONUMLARI



Yıllık hareketi sırasında dünya güneşe göre çeşitli konumlara gelmektedir. Ekinoks dönemlerinde ekvator ve yörünge düzlemi çakışırken, Yaz solistisi (21 Haziran) ve kış solistisi (21 Aralık)  dönemlerinde birbirlerine 23 derece 27 dakika‘lık açı yapmaktadırlar.

21 MART DURUMU

Bu tarihte ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi çakışmaktadır. Gece – gündüz eşitliği yaşanan bu tarihe ve 23 Eylül tarihine Ekinoks (gece-gündüz eşitliği) dönemleri denmektedir. Sonuçları:

1. Güneş ışınları ekvator üzerine dik açıyla düşmektedir.
2. Dünyanın her tarafında gece – gündüz süreleri 12 şer saattir.
3. 21 Mart kuzey yarım küre için ilk baharın başlangıcı, Güney yarım küre için Sonbaharın başlangıcıdır.
4. Kuzey kutup dairesinin 6 aylık gündüzünün başlangıcıdır.
5. Bu tarihten hemen sonra 90 derece açıyla düşen güneş ışını Yengeç dönencesine doğru hareket eder.
6. Her iki yarım kürede, aynı boylam üzerinde ve ekvatora eşit uzaklıktaki noktalar öğlen güneş ışınlarını aynı açılarla alırlar. Böyle iki noktaya dikilecek aynı uzunluktaki cisimlerin gölge boyları da eşit olur.
7. Her iki kutup noktası da güneş ışınını görür.
8. Aydınlanma çemberi kutuplardan geçmektedir.

21 HAZİRAN DURUMU

1. Bu tarihe yaz solistisi veya yaz gün dönümü de denmektedir.
2. Güneş ışınları öğlen vakti Yengeç Dönencesine dik açıyla düşmektedir.
3. Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer.
4. Kuzey kutup dairesinin içi bu tarihte tamamen aydınlıktır.
5. Kuzey yarım küredeki tüm alanlarda en uzun gündüz en kısa gece yaşanmaktadır.
6. Güney yarım küredeki tüm alanlarda en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
7. Kuzey yarım küre için yaz mevsiminin başlangıcı, güney yarım küre için kış başlangıcıdır.
8. Bu tarihte Yengeç dönencesinden kuzeye doğru gidecek bir gözlemci gündüz süresinin uzadığını, gece süresinin kısaldığını gözlemleyecektir.
9. Bu tarihte sıcak ve ılıman kuşaklar kuzeye doğru kayarlar.
10. 21 Haziran tarihinde Yengeç dönencesinde öğlen vakti cisimlerin gölgesi oluşmamaktadır.
11. Bu tarihten hemen sonra Ekvator düzlemi ve yörünge düzlemi arasındaki açı tekrar daralacak ve 23 Eylül tarihinde tekrar çakışacaktır.

23 EYLÜL DURUMU

1. Ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi yine çakışmıştır.
2. Güneş ışınları bu tarihte öğlen vakti Ekvatora dik açıyla düşmektedir.
3. Ekvator üzerinde öğlen vakti cisimlerin gölgeleri oluşmaz.
4. Her iki kutup noktası da güneş ışını görür.
5. Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçmektedir. Bu tarihten hemen sonra kuzey kutup noktasının 6 aylık gecesi, güney kutup noktasının da 6 aylık gündüzü başlamıştır.
6. Dünyanın her tarafında bu tarihte gece ve gündüzler 12 şer saat yaşanır.
7. Kuzey yarım küre için sonbahar, güney yarım küre için ilk baharın başlangıcıdır.
8. Bu tarihten hemen sonra 90 derece açıyla düşen güneş ışını oğlak dönencesine doğru hareket etmeye başlar ve 21 Aralık tarihinde Oğlak Dönencesi’ne varır.

21 ARALIK DURUMU

1. Bu tarihe kış solistisi veya kış gün dönümü de denmektedir.
2. Güneş ışını öğlen vakti Oğlak Dönencesine dik açıyla düşer.
3. Güneş ışını 21 Haziran durumunda da olduğu gibi bu tarihte Ekvator’a yıl boyunca gelebileceği en küçük açılarla ulaşır.
4. Aydınlanma çemberi yine kutup dairelerinden teğet geçmektedir.
5. Kuzey kutup dairesi içinde kalan tüm alanlarda gece yaşanmakta iken, güney kutup dairesi içindeki tüm alanlarda gündüz yaşanmaktadır.
6. Kuzey yarım kürede yer alan tüm alanlar en uzun gece en kısa gündüzünü yaşamakta iken, güney kutup dairesi içindeki alanlar en uzun gündüzü, en kısa geceyi yaşamaktadır.
7. Bu tarihte Oğlak Dönencesinden güneye gidecek olan bir gözlemci gündüz sürelerinin uzadığını, gece sürelerinin kısaldığını görecektir.
8. 21 Aralık tarihinde oğlak dönencesinde cisimlerin gölgeleri oluşmaz.

Periyel (Gün beri / 3 Ocak ) – Afel ( Gün öte / 4 Temmuz) Dönemleri

Dünya güneşin etrafındaki hareketini elips şeklindeki bir yörüngede tamamlar. Bu elips şeklindeki yörüngeye bağlı olarak dünya güneşe bazen yaklaşır bazen uzaklaşır. İşte bu yaklaşma ve uzaklaşma hareketlerine bağlı olarak günberi (perihel),günöte (afel) dediğimiz durumlar meydana gelir. Fakat bu durum dünya sıcaklıklarında çok az miktarda değişikliğe neden olmaktadır; çünkü dünyadaki sıcaklıkları etkileyen temel faktör güneş ışınlarının düşme açısıdır. Eğer bu durum dünya sıcaklıklarının değişmesine neden olsaydı kuzey yarımküre dünyanın güneşe en yakın olduğu 3 Ocak durumunda kış mevsimini değil,yaz mevsimini yaşardı.

3 OCAK (GÜN BERİ) DURUMU
Dünya bu tarihte güneşe en yakın konumundadır. Dünya Güneşin karşısında bu konumdayken güneşin yaydığı çekim etkisine daha çok maruz kalır. . Bu nedenle dünya bu konumda iken yörünge hareketi de hızlanır. 3 Ocak tarihinde yörünge hareketi hızlandığı için Şubat ayları 30 veya 31 gün değil 28 gün sürer.

4 TEMMUZ (GÜN ÖTE)DURUMU
Bu tarihte dünya yörüngesi üzerinde güneşe en uzak konumdadır. Dünyanın güneşe uzak olması güneşin yaydığı çekim etkisine daha az maruz kalmasına sebep olur. Dünya bu tarihte güneşin çekim kuvvetinden daha az etkilendiği için yörüngesi üzerinde hızı azalır. Bu nedenle 21 Eylül’de gerçekleşmesi gereken Ekinoks durumu 23 Eylülde gerçekleşir.

DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ VE SONUÇLARI

DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ VE SONUÇLARI

Kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru döner. Dünya tam bir turluk dönüşünü  24 saatte tamamlar. Dünyanın kendi ekseni etrafında olan bu hareketine eksen hareketi denir. Bu hareket sırasında dünyanın güneşe dönük yüzü gündüzü, diğer tarafı ise geceyi yaşar. 

Dünyanın Günlük Hareketinin Sonuçları Nelerdir

• Dünyanın küresel şeklinden ötürü bir yüzü aydınlık diğer tarafı karanlıktır. Gece - gündüz oluşumu ve gece-gündüzün birbirini takip etmesi dünyanın günlük hareketi ile ilgili bir durumdur.
• Gün içinde güneş ışınlarının yere değme açısı değişir.
• Yerel saat farkları oluşur.
• Gün içinde gölge boylarının sürekli olarak değişir.
• Gün içinde güneşin ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği sürekli olarak değişir.
• Gece ve gündüz arasında günlük sıcaklık farkları oluşur.
• Günlük sıcaklık farkları özellikle çöllerde aşırı ısınıp soğumaya bağlı olarak mekanik çözülmeye neden olur.
• Günlük yerel rüzgarlar oluşur. (Meltemler)

• Coriolis (koriyolis) kuvvet oluşur.
• 30⁰-60⁰ enlemleri üzerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
• Sürekli rüzgarlarda sapmaların meydana gelir.
• Okyanus akıntılarında sapmalar meydana gelir.

Coriolis kuvvet Nedir

Dünya kendi ekseni etrafında dönerken meydana gelen merkez kaç kuvveti ve yer çekiminin etkisiyle oluşan kuvvettir. ,

Coriolis kuvvet;

Sürekli rüzgarlarda sapmalara 

Okyanus akıntılarında sapma ve halkalanmalara

Dinamik basınç merkezlerinin oluşumuna

30 derece enlemlerinde sıcak çöllerin oluşumuna neden olur.